Im bardziej archaiczne są struktury, na których opiera się dana społeczność, tym bardziej strefa sacrum zwiększa swój zasięg, a zakazy stają się bardziej rygorystyczne. Średniowiecze dysponowało szeregiem narzędzi wykluczających ze społeczeństwa, czasowo lub trwale. Głównym źródłem uprzedzeń było nieprzychylne stanowisko kościoła, które prowadziło do nietolerancji, a ta do społecznej agresji. Za największe zagrożenie dla wspólnoty uważano grzech, a trwanie w nim karano wykluczeniem, którego najczęściej praktykowanym narzędziem była ekskomunika. Ta forma ekskluzji tworzyła jedną z ważniejszych struktur świadomości religijnej i społecznej. Stanowiła najcięższą karę, zrywającą więź nie tylko między osobą wierzącą a kościołem, ale również całym społeczeństwem. Od przełomu IV i V wieku synody i sobory zaostrzały jej zakres, coraz częściej całkowicie zakazując wiernym kontaktu z ekskomunikowanym. Za związki z wykluczonymi również groziła ekskomunika. Władza kościelna zaczęła z czasem przenosić się coraz mocniej na życie świeckie, klątwa niejednokrotnie równała się banicji. Osoby przeklęte nie były dopuszczane do urzędów publicznych i rad, nie miały zdolności testamentalnej. Potępieni prawnicy czy urzędnicy tracili prawo wykonywania zawodu, a ich orzeczenia unieważniano.

W 1369 roku biskup krakowski nałożył na Bytom interdykt i klątwę, którą podtrzymał papież Urban V. Przyczyną był wyrok gminy, na mocy którego straceni zostali dwaj miejscowi księża. Z tekstów Jana Długosza dowiadujemy się, że bezpośrednią przyczyną wyroku było obelżywe kazanie skierowane pośrednio do władz miasta. Podczas krótkiego posiedzenia mieszczanie uznali obu duchownych za winnych i skazali ich na karę śmierci, a wyrok wykonano. Skutki tego czynu dla miasta były katastrofalne. Przez dwa lata nie odprawiano tu nabożeństw, kupcy omijali miasto szerokim łukiem, wskutek czego Bytom stracił partnerów handlowych.

Lokalna historia stała się artystyczną inspiracją dla Tomasza Kulki. Powstała ekspozycja prac malarskich, uzupełniona o elementy scenograficzne, instalacje i obiekty – tworzące świat wyimaginowanej religii – nawiązuje w formie do ducha epoki średniowiecza, kategorii klątwy i wykluczenia, kary i nagrody, wiary wykorzystywanej jako narzędzie manipulacji. Jest też kontynuacją wcześniejszej twórczości artysty, inspirowanej sztuką dawną, o uniwersalnym charakterze, tworzącą całościowe wrażenie przestrzeni zarówno uświęconej, magicznej, boskiej, jak i niepokojącej, diabelskiej, osadzonej na granicy sacrum i profanum.

Kuratorka: Agata Cukierska

Źródło: materiały prasowe CSW Kronika

fot. pinacoteca.pl