Składająca się z dziewięciu części opowieść wizualna stanowi świadectwo trwałej i dynamicznej działalności twórczej kobiet przez ostatnie 500 lat. Wyłaniający się zbiór blisko 200 prac – zarówno dzieła najnowsze, jak i obrazy artystek renesansowych, barokowych i dziewiętnastowiecznych – to propozycja wielowiekowej wizualnej historii kobiecego „uwłasnowolnienia”.
Ekspozycja podważa przyjęty pogląd, że kobiety-artystki przed XX wiekiem były rzadkimi wyjątkami. Pokazuje, że choć często niedoceniane i działające wbrew różnym zakazom społecznym, kobiety nieustannie realizowały swoją twórczą misję: zdeterminowane wykorzystywały artystyczne działania, by potwierdzić i utrwalić swoją obecność oraz ważkość swoich indywidualnych przeżyć. Celem wystawy, obok prezentacji zróżnicowanej twórczości kobiet, jest pokazanie siły tkwiącej w nowym podejściu do historii sztuki – takim, które domaga się sprawiedliwości, oddania głosu „niewidzialnym” i prowadzi do rewizji tak zwanego kanonu.
Niejednoznaczność tytułowej „kwestii” zwraca uwagę na niejednoznaczność kategorii „kobiety”, której przyglądają się rozmaite artystki, a także artyści – zwłaszcza identyfikujący się jako transkobiety, osoby nieutożsamiające się ze skryptami płci albo niebinarne. Wystawa definiuje kobiecość najpojemniej jak to możliwe, udowadniając, że ta wczesnofeministyczna querelle pozostaje wciąż żywa.
Wystawa ukazuje alegoryczne przedstawienia władzy, oporu i przemocy seksualnej; przygląda się kwestii kształcenia artystycznego i dostępu do edukacji; reprezentacjom ciała i erotycznych pragnień kobiet; ikonografii macierzyństwa i wyboru reprodukcyjnego; sprawczości kobiet w okresie wojny; oraz temu, w jaki sposób w momentach wywrotowych zmienia się rola kobiet w społeczeństwie. Kwestia kobieca 1550–2025 gromadzi prace niemal 150 artystek, podzielone na dziewięć działów tematycznych:
Niezłomne kobiety
Ta galeria jest poświęcona wyłonieniu się w XVII-wiecznej Europie gatunku femmes fortes – heroicznych wizerunków cnotliwych niewiast takich jak Judyta, Kleopatra czy Lukrecja – reprezentowanego przez dzieła Artemisii Gentileschi, Angeliki Kaufman czy Elisabetty Sirani. Artystki nowoczesne i współczesne (m.in. Lubaina Himid, Chiara Fumai, Betty Tompkins, Miriam Cahn, Cindy Sherman i Yoko Ono) powracają do tych historycznych postaci i przedstawiają je w ujęciu feministycznym.
Moc palety
To galeria poświęcona „autoportretowi z paletą” – gatunkowi, który był dla artystek pionierskim sposobem na zamanifestowanie własnej twórczej tożsamości. Od Sofonisby Anguissoli przez Élisabeth Vigée Lebrun, Lavinię Fontanę po Lisę Brice czy Somayę Critchlow, prace tu prezentowane potwierdzają status artystek jako twórczyń na przestrzeni pięciu stuleci.
Edukacja i kanon
Część ukazuje bariery strukturalne, na które natrafiały lub natrafiają kobiety – brak wstępu na akademie czy zajęcia rysunku z natury oraz do kręgów artystycznych. Można się tu również przyjrzeć sposobom, w jaki artystki współczesne korzystały z własnej sprawczości, by zapisać się w kanonie historii sztuki. Prace Marie Bashkirtseff, Claudette Johnson, Faith Ringgold, Guerrilla Girls i Art Project Revolution stawiają pytania o dostęp do edukacji oraz o rolę polityki w tworzeniu kanonu.
Jej własna muza
Wraz ze stopniowym otwieraniem się akademii na studentki w XIX wieku kobiety zaczęły poszukiwać sposobów na ekspresję siebie poza gatunkiem „portretu z paletą”. Za muzę mając własną złożoną tożsamość, autorki zgromadzonej w tej części imponującej galerii autoportretów, m.in. Marie-Nicole Vestier, Fahrelnissa Zeid, Lotte Laserstein, Sonia Boyce, Françoise Gilot, Yvonne Wells, Anita Rée czy Celia Paul, poruszają tematy tożsamości i tożsamości kulturowej, macierzyństwa, czy ewoluującego wizerunku „nowej kobiety”.
Nadrealna jaźń, mistyczne ja
W tej sekcji wystawy przyglądamy się krajobrazom snów i mitologicznym autoprezentacjom poprzez różnorodny zbiór prac artystek, takich jak Leonor Fini, Anna Güntner, Francesca Woodman, vanessa german, Małgorzata Mycek, Iiu Susiraja czy Genowefa Magiera. Portrety tu zgromadzone, zarówno surrealistyczne, jak i symboliczne czy spirytualistyczne, odsłaniają wewnętrzne pejzaże kobiecej sprawczej podmiotowości i kreatywności.
Artysta nieznany był kobietą
Wypowiadane z gwałtownością okrzyku bojowego hasło „anonim był kobietą” autorstwa Virginii Woolf, która wskazywała w ten sposób, że znaczna liczba nieznanych autorów z przeszłości to zapewne kobiety celowo usunięte z kanonu. W historii sztuki fraza ta zainspirowała dziesiątki lat badań naukowych skupionych na przywracaniu pamięci o artystkach, których wkład został zapomniany lub zmarginalizowany. Obecna wystawa prezentuje dwa symboliczne studia przypadków dotyczące anonimowych artystów.
Nie ma takiej bramy, takiego zamka, ani takiego rygla
Sekcja nawiązująca tytułem do wezwania Virginii Woolf, upominającej się o wolność intelektualną, jest hołdem złożonym kobiecym imaginariom erotycznym. Zaprezentowane w niej prace Ithell Colquhoun, Tamary Łempickiej, Ambery Wellman, Lisy Yuskavage, Lotte Laserstein, Barbary Falander i Jordan Casteel podejmują problematykę odwracania płci, erotyzmu i wyzwalania się spod władzy męskiego spojrzenia.
Zrodzone z kobiety
W tym dziale, zainspirowanym feministycznym traktatem Adrienne Rich, macierzyństwo potraktowane zostało nie jako instytucja, lecz jako doświadczenie. Poprzez prace m.in. Elisabetty Sirani, Angélique du Coudray, Pauli Modersohn-Becker, Marlene Dumas, Fridy Orupabo, Moniki Sjöö, Catherine Opie, Clarity Haynes, Everlyn Nikodemus, Louise Bourgeois, Tracey Emin i Fridy Kahlo wystawa ukazuje tematy ciąży, utraty, narodzin i władzy rodzicielskiej.
Kobiety na wojnie
Ten przejmujący, ostatni, rozdział wystawy, poświęcony roli kobiet w konflikcie zbrojnym, skupia się na doświadczeniach wschodnioeuropejskich i prezentuje zarówno historyczne prace z czasów drugiej wojny światowej i Szoa, jaki i współczesne dzieła z Ukrainy. Artystki takie jak Ceija Stojka, Teresa Żarnower, Lesia Khomenko rzucają wyzwanie wojennym skryptom genderowym, ukazując kobiety jako wojowniczki, świadkinie i ocalałe.
Kwestia kobieca 1550–2025 prezentuje przede wszystkim figuratywne prace malarskie i rzeźbiarskie, tak, by najlepiej zachować czytelność ciągłości kobiecego autorstwa. Kuratorka przyjmuje założenie, że obraz to władza. Skupiamy się więc na narracjach wizualnych, unaoczniających różne formy sprawczości i deklaracji tożsamości. W tej ikonograficznej podróży spotkają się dzieła podejmujące wspólne tematy z różnych epok i dyscyplin, w tym jedne z najwcześniejszych przykładów pracy artystycznej kobiet.
Wystawa to więcej niż przegląd historyczny czy bogata mozaika twórczej aktywności kobiet – to wezwanie do opracowania nowych ram historii, widzianej z perspektywy feministycznego kontinuum i oporu. Jak pisze historyczka Mary Garrard, „feminizm istniał zanim wiedziałyśmy, jak go nazwać”. Dzięki wystawie jego rodowód staje się wyraźnie widoczny.
Artystki i artyści: Ayo Akingbade, Sofonisba Anguissola, Maria Anto, Evelyne Axell, Rachel Baes, Macena Barton, Marie Bashkirtseff, Marie-Guilhemine Benoist, Anna Berent, Maja Berezowska, Henryka Bezler Czyżewska, Gina Birch, Marie Tekla Bittnerová, Agata Bogacka, Louise Bourgeois, Sonia Boyce, Olga Boznańska, Dasha Brian & Art Project Revolution, Lisa Brice, Janina Broniewska, Dominika Bujnowska, Miriam Cahn, Seyni Awa Camara, Jordan Casteel, Teofila Certowicz, Ithell Colquhoun, Madame du Coudray, Somaya Critchlow, Felicja Curyło, Wanda Czełkowska, Julie Dash, Kate Diehn-Bitt, Marlene Dumas, Inji Efflatoun, Tracey Emin, Barbara Falender, Leonor Fini, Lavinia Fontana, Chiara Fumai, Katarzyna Gawłowa, Willem Geets, Artemisia Gentileschi, vanessa german, Françoise Gilot, Alla Gorska, Katarzyna Górna, Jane Graverol, Aneta Grzeszykowska, Guerrilla Girls, Anna Güntner, Barbara Hammer, Clarity Haynes, Zuzanna Hertzberg, Anna Hillermann, Lubaina Himid, Hannah Höch, Karolina Jabłońska, Maria Jarema, Claudette Johnson, Frida Kahlo, Angelika Kauffman, Dana Kavelina, Mary Kelly, Lesia Khomenko, Kinder Album, Stefania Konopka, Maria Korsak, Malga Kubiak, Ewa Kuryluk, Lotte Laserstein, Maria Lassnig, Maria Lenczewska, Kateryna Lysovenko, Tamara Łempicka, Dorothea Maetzel-Johannsen, Genowefa Magiera, Pepa Mařáková, Justyna Matysiak, Dindga McCannon, Łucja Mickiewicz, Paula Modersohn-Becker, Magdalena Moskwa, Maina-Miriam Munsky, Mela Muter, Małgorzata Mycek, Everlyn Nicodemus, Maria Nicz-Borowiakowa, Maria Nostitz-Wasilkowska, Halina Ołomucka, Paulina Ołowska, Henry Nelson O’Neil, Yoko Ono, Catherine Opie, Frida Orupabo, Hanna Orzechowska, Irene Parenti Duclos, Celia Paul, Maria Pinińska-Bereś, Leokadia Płonkowa, Marharyta Polovinko, Aniela Poraj-Biernacka, Puppies Puppies (Jade Guanaro Kuriki-Olivo), Vlada Ralko, Anita Rée, Faith Ringgold, Erna Rosenstein, Hannah Ryggen, Anna Sacha, Niki de Saint Phalle, Maria Schumann, Gela Seksztajn, Joan Semmel, Irena Serda-Zbigniewiczowa, Sana Shahmuradova Tanska, Cindy Sherman, Agata Siemaszko, Elisabetta Sirani, Monica Sjöö, Linder Sterling, Ceija Stojka, Iiu Susiraja, Eva Švankmajerová, Karina Synytsia, Wanda Ślędzińska, Betty Tompkins, Charley Toorop, Teresa Tyszkiewicz, Andra Ursuța, Mayken Verhulst, Marie-Nicole Vestier-Dumont, Élisabeth Vigée-Lebrun, Ambera Wellman, Yvonne Wells, Magdalena Więcek, Bronisława Wilimowska, Maria Wnęk, Francesca Woodman, Maria Tarnawska-Wójtowicz, Tetiana Yablonska, Arisa Yoshioka, Lisa Yuskavage, Elisabetta Zangrandi, Fahrelnissa Zeid, Teresa Żarnower, anonimowe artystki i artyści
Kuratorka: Alison M. Gingeras
Źródło: materiały prasowe Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
fot. pinacoteca.pl
