Twórczość Laili Shawy (1940–2022) łączy krytyczną wnikliwość i polityczne zaangażowanie z błyskotliwym, transkulturowym językiem wizualnym. W jej sztuce ornament islamski spotyka się z zachodnim pop-artem, a kaligrafia sąsiaduje z graffiti. Jej charakterystyczny język artystyczny – niekiedy określany mianem Iislamo-pop – wykorzystuje formy odziedziczone z różnych tradycji, by obnażać ukryte układy władzy, które przekraczają granice kultur i państw. W ten sposób twórczość Shawy zarazem poszerza i problematyzuje kanon światowej sztuki współczesnej. Wraz z wystawą W środku raju prace artystki powracają do Polski, gdzie po raz pierwszy pokazano je w 1980 roku w Zachęcie w Warszawie na wystawie malarstwa palestyńskiego.
Dla Shawy, artystki z Gazy, której życie splotło się również z Bejrutem i Londynem, sztuka była sposobem zabierania głosu – głosu ukształtowanego zarówno przez jej osobistą drogę, jak i przez zbiorowe doświadczenie narodu palestyńskiego. Na jej praktykę wpłynęły w równym stopniu studia w Kairze, Rzymie i Salzburgu u takich artystów jak Renato Guttuso czy Oskar Kokoschka, jak i historyczna ikonografia religijna oraz nieustająca przemoc i traumy polityczne współczesności. Shawa swobodnie poruszała się między mediami – od malarstwa i grafiki warsztatowej po instalację – łącząc zainteresowanie sztuką wizualną Azji Zachodniej, ornamentyką islamską, polityką i środkami masowego przekazu. Szczególne miejsce w jej dorobku zajmuje grafika warsztatowa, zarówno w wymiarze symbolicznym, jak i praktycznym: umożliwia ona multiplikację obrazów, wzmacnianie przekazu i podważanie elitarnego statusu dzieła sztuki. Z historycznego punktu widzenia grafika odgrywała kluczową rolę w demokratyzacji sztuki, umożliwiając krytykę społeczną i docieranie do odbiorców spoza elit. W tym duchu prace Shawy – w szczególności seria litografii Walls of Gaza, zainicjowana w latach 90. – rozwijają tradycję społecznie zaangażowanej grafiki, czyniąc z niej narzędzie wspólnego świadectwa i publicznego działania. Dzięki wykorzystaniu powtórzenia i dostępności, grafika stała się dla Shawy nie tylko medium, ale także metodą – krytyczną praktyką pozwalającą mierzyć się z wizualną kulturą otaczającego ją świata.
W swojej twórczości Shawa konsekwentnie podejmowała krytykę systemów przemocy – patriarchalnej, kolonialnej, militarnej i religijnej – przekształcając je w naładowane emocjonalnie, a często także ironiczne formy wizualne. Postrzegała uprzedmiotowienie ludzkiego ciała, a zwłaszcza ciała kobiety, jako jeden z centralnych mechanizmów władzy: realizowany poprzez kontrolę religijną, role kulturowe, propagandę polityczną czy globalny przemysł medialny.
Zaangażowanie Shawy w obronę praw człowieka, emancypację kobiet, wolność Palestyny i opór kulturowy wykraczało daleko poza działalność artystyczną. Jej biografia to nie tylko historia twórczości artystycznej, lecz także umożliwiania innym udziału w niej.
Dla Shawy sztuka zawsze wiązała się z publicznym działaniem, choć – jak sama podkreślała – odpowiedzialność artysty kończy się w chwili, gdy dzieło opuszcza pracownię: „Zaczyna żyć własnym życiem, a sposób, w jaki jest odbierane, zależy bardziej od wrażliwości widza niż od intencji twórcy.” Jej sztuka przypomina, że akt patrzenia jest nierozerwalnie związany z odpowiedzialnością patrzącego.
Kurator: Jakub Gawkowski
Źródło: materiały prasowe Trafostacji Sztuki
